‘Kunstenaar zijn zit in je bloed. Het is niet altijd een leuke en ontspannen bezigheid. Maar je kunt niet zonder. En dat is ook het mooie: niemand kan het je afpakken.’ Zo begint het gesprek met Herman van den Broek.

Herman en Mieke wonen dit jaar al 47 jaar met veel plezier in de Achterhoek zegt Herman meteen aan het begin van het gesprek. Geboren in Amersfoort is hij via Arnhem, inmiddels getrouwd met Mieke, naar Laag-Keppel gegaan. Voor Mieke voelde het als thuiskomen; ze is in Doetinchem geboren. Ze hebben, twee zonen en twee dochters, drie schoonzonen en vijf kleinkinderen.

Jeugd

‘Ik ben mijn hele leven met creatieve dingen bezig geweest. Op jonge leeftijd maakte ik al tekeningen en schreef daar gedichten bij, die zijn helaas niet bewaard. Mijn eerste ‘expositie’ was tussen mijn tiende en twaalfde jaar, bij mijn ouders op zolder. Met de weinige middelen die ik had, heb ik die samengesteld. Papier en inkt was voldoende. Op vellen papier aan de muur maakte ik tekeningen met inkt. Die inkt droop natuurlijk op de vloer; mijn vader had er geen problemen mee, mijn moeder was het er echter niet mee eens. Mijn ouders lieten me heel vrij. Bij de keuze voor een opleiding zat één beperking, naar de kunstacademie was een stap te ver… met kunst kon je immers geen droog brood verdienen. En dat vertelde mijn vader mij ook toen ik wat ouder was.’ Ging je in je jeugd ook al naar musea? ‘Toen ik een jaar of veertien was, gingen mijn vader en ik naar Rotterdam, mijn vader ging naar een voetbalwedstrijd van Feyenoord en ik naar het Museum Boijmans Van Beuningen. Daar zag ik El Cristo van Dalí, schuin hangend. Die donderde als het ware gewoon van het kruis op je neer. Het staat nog steeds op mijn netvlies. Het was jarenlang een favoriet schilderij van mij.’ ‘De wijk waar ik opgroeide was een groene, fijne buurt met veel kinderen. Maar met maar één school. Dat betekende veel leerlingen. Moet je je voorstellen; in de vijfde zat ik met zestig leerlingen in de klas. Een bijna onmogelijke taak voor de onderwijzer om iedereen aandacht te geven. Ik ging naar de ulo en daarna naar de kweekschool. Na twee jaar had ik dat wel gezien. Dat ik meer affiniteit had met het kunstenaar zijn dan met het onderwijs werd me gedurende de tijd op de kweekschool al duidelijk. Gelukkig waren er onderdelen die me wel aanspraken. Bij de vakken toneel en theater was ik verantwoordelijk voor de decorbouw. Daar kon ik me helemaal in uitleven en was daar ook veel mee bezig.’ ‘Een tekenleraar waarmee ik het heel goed kon vinden zei: Herman, je moet naar de kunstacademie, naar het Rietveld. In het derde jaar volgde ik alleen nog zijn lessen. Bij de andere liet ik verstek gaan. Je kunt je voorstellen dat de resultaten kelderden en in overleg met de directie ben ik toen opgestapt.’ Hoe vertel je dat je ouders? ‘Ik ben een aantal weken ondergedoken, er was toen nog geen mobiele telefoon en ik was dus ook niet bereikbaar en vindbaar. Ze waren gelukkig niet ongerust, omdat ze wel wisten dat ik niet in zeven sloten tegelijk zou lopen. En wellicht waren ze ook al geïnformeerd door de directie van school. Toen ik na een aantal weken thuiskwam, reageerde mijn vader heel rustig en koel: Je wilt geen onderwijzer worden, dat is prima joh. Maar ik ga een opleiding aan de kunstacademie niet vergoeden. Ga maar werken. En dat deed ik.’

Creatieve ontwikkeling

Herman, inmiddels negentien jaar, solliciteerde bij een grafisch bedrijf in Amersfoort dat gespecialiseerd was in het ontwerpen van advertenties, folders en flyers en werd daar aangenomen. ’Ik heb daar mijn opleiding gehad en er heel veel geleerd. Heb er met veel plezier gewerkt tot ik een flyer moest maken voor een politieke partij waarvan ik de denkbeelden niet kon waarderen. Dus zei ik dat ik dat werk niet ging maken. Dat stelde het management niet op prijs en ik kon meteen gaan. Gelukkig was er in die tijd werk in overvloed en kon ik al snel elders aan de slag.‘ ‘In dezelfde tijd, zo rond mijn twintigste, werd ik lid van een Belgisch-Nederlandse dichterskring. We hadden maandelijks bijeenkomsten in Amersfoort of in Eindhoven. Ik heb toen ook wel gepubliceerd in dichtbundels.’ Op onze vraag of we ze kunnen inzien of eventueel kunnen fotograferen voor in het artikel reageert Herman met: ‘Of je ze kunt inzien? Dat kan niet meer. Ik heb twintig jaar geleden mijn gedichten verbrand in de vuurkorf… Ik wilde die periode achter me laten.’

Verhuizing naar het oosten van het land

Toen Herman de mogelijkheid had om te verhuizen naar Arnhem deed hij dat. Een nieuwe omgeving met nieuwe kansen. In Arnhem solliciteerde hij bij de toenmalige Heidemij als kadastraal tekenaar en ontwerper van plantsoenen. Herman zegt daarover: ‘Het was jammer dat ik een groot deel van de dag binnen moest zitten, anders was ik er wellicht nog wel langer gebleven. Ik hou namelijk van buiten zijn en dat kwam te weinig voor. Wat er gebeurde als de zon scheen; ik zei dan tegen mijn toenmalige chef: ajuus, ik ben weg, je ziet me wel weer als het gaat regenen. Dat kon toen blijkbaar nog. In de huidige tijd kun je je dat niet meer voorstellen. Ondanks dit gedrag mocht ik toch blijven. Maar toen er een vacature kwam als houthakker, heb ik die mogelijkheid met beide handen aangegrepen. Elke dag buiten. Ik heb in die tijd ontzettend veel geleerd van de natuur, van de flora, van de fauna. Mijn collega’s waren echte natuurmensen en hebben de liefde voor de natuur op mij overgebracht.’ ‘Ik ontmoette Mieke, we trouwden en verhuisden naar Laag-Keppel. Daar had ik een atelier en was er ruimte voor mijn creatieve ideeën.’

The making of

‘Aan een Duitse kunstverzamelaar ‘bekende’ ik dat ik wel eens werken weggooide. Zijn reactie was: ‘Herman dat doe je nooit meer, je bewaart ieder krabbeltje dat je maakt. Ik heb zijn advies opgevolgd. Het resultaat is wel, veel, heel veel schetsen, zo’n 20.000. Een groot deel van die schetsen heb ik verder uitgewerkt in nieuw werk. Als tekenaar vind ik het schetsen het allermooist. The making of is voor mij heel belangrijk, ik ben dan het dichtst bij mezelf, het dichtst bij mijn omgeving. Voordat ik begin met schetsen of schilderen probeer ik altijd op nul uit te komen, tot de absolute leegte, tot het niets; totaal los van mijn historie, van mijn geschiedenis. Dat is moeilijk, maar het lukt me altijd redelijk.’ ‘Voor mij zijn kleuren, vormen, een andere taal dan de werkelijkheid die mij dagelijks toelacht. Bergen, zon, huizen, mensen worden een vormentaal, vormloos en kleurrijk. Soms ook weer wit-bruin-zwart met hier en daar een accent geel of rood met een vleugje hemelsblauw. Dit alles maakt me stil en teruggetrokken in de ‘kerker’ van vorm en keur, bijna zonder mensen.’ ‘Het zal niet altijd duidelijk zijn in mijn werk, maar ik ben in mijn gedachten en in mijn gevoel altijd bezig met het zoeken naar het niets, met de totale leegte. Je ziet alleen wat je ziet en dat is het. Is er ooit wel het niets geweest. Er zijn veel vragen. Lezen doe ik veel, zoals de werken van Einstein, Nietzsche, Voltaire en Newton. Ik wil weten wat zij denken, waar zij mee bezig waren.’ ‘Als ik een schets klaar heb, dan is het dat, dan ben ik alweer met de volgende bezig, soms wel met twintig werken tegelijk. Of dat nu met het handmatige in acryl of olie is, of het digitale. Er is veel creatieve energie in mij en ik hoef nooit naar onderwerpen te zoeken. Het is er altijd… Eigenlijk sta ik altijd aan, altijd open voor indrukken.’

Digitaal werk

‘Op een gegeven moment kwamen digitale technieken en hulpmiddelen beschikbaar. Het was in de jaren zeventig ongeveer dat de eerste kleuren kopieermachines kwamen. Daar ben ik mee gaan experimenteren. De firma Wink aan de Grutstraat in Doetinchem had de eerste. Ik ben toen begonnen met collages maken en heb deze daarna laten printen. Helaas waren de inktsoorten toen nog niet zo goed als tegenwoordig. Veel van die werken zijn dan ook verkleurd en ik heb er maar weinig van kunnen bewaren. In de jaren tachtig ben ik digitale technieken gaan integreren met de traditionele schilderkunst. Ik gebruik daarbij hulpmiddelen als photoshop om foto’s, schetsen en texturen te mengen tot unieke composities.’ Je bent dus een echte ontdekkingsreiziger. ‘Ik zeg altijd blijf spelen en blijf ontdekken. Dat is hetzelfde wat nu met AI gebeurt, ga ermee aan de gang. Dat ga ik overigens niet doen. Ik ben het dan kwijt, ik heb er dan geen grip meer op en dat wil ik niet.’

Trots

‘Als het gaat over mijn werk ben ik op een aantal dingen trots zoals het feit dat mijn werken hangen bij een groot aantal particulieren, bedrijven en instellingen in de Achterhoek zoals Rensa, Rotra, Aviko, Wiltink, het Waterschap en andere organisaties. Ook verzamelaars buiten Nederland hebben werk van mij aangekocht. Als ik de opdracht krijg, zoek ik een omgeving, materiaal en voorwerpen waarmee ik aan de slag ga. Ik nodig vervolgens de opdrachtgever uit om te komen kijken naar het voorstel. Zo ontstaat stap voor stap een kunstwerk dat recht doet aan de wens van de opdrachtgever. Met het eindresultaat moeten zowel de opdrachtgever als ook ik intens tevreden zijn. Het blijft een ontdekkingstocht.‘ ‘Een ontdekkingstocht zoals het maken van grote doeken voor een wielerwedstrijd. In Bronckhorst kwam de Vuelta. De voorzitter van de organisatie zei tegen mij: Herman, we kunnen een prijs winnen zodat we wat kunnen doen bij die Vuelta. Vervolgens heb ik twintig ontwerpen gemaakt van plekken die de Vuelta aandeed zoals Toldijk, Hummelo, Keppel, enzovoort. En wij wonnen. De prijs was een bedrag om dit plan te kunnen realiseren. Op alle punten waar de Vuelta langskwam, hadden we stellages gebouwd waarop we grote doeken van die markante plek op canvas hadden gespannen.’ ‘Een aantal jaren geleden heb ik in Innsbruck de Artedition Compliment Award gewonnen met een schilderij, geïnspireerd door pre-Colombiaanse kunst. Ik was door Artinnovation, een galerie uit Innsbruck, uitgenodigd om een werk te leveren voor opname in de tweejaarlijkse door hen uitgegeven catalogus. Een jury beoordeelt de werken van honderden kunstenaars voor de Awards. Ik won, tot mijn grote verrassing, de Artedition Compliment Award. Het winnende schilderij was daarna in 2020 de cover van de catalogus. Dat leverde veel publiciteit op in Oostenrijk. In de jaren daarna zijn mijn werken bij een aantal kunstbeurzen gebruikt op billboards. Dit overal te zien hangen, gaf me zeker een trots gevoel.’

Reizen

‘De historie van Colombia en de kunst uit dit fascinerende land spreken mij heel sterk aan. Ik maakte de figuren, die ik gebruikt heb in het schilderij dat de Award won, al toen ik tien jaar was. Op de een of andere manier gaat dat niet uit mijn systeem. Dat betekent wel zwarte lijnen. Daar kan ik toch niet van los komen. In 1998 heb ik enkele maanden in Colombia gereisd om me verder te verdiepen in de kunst van dit land. Wat me onder andere opviel, is dat de figuren in de pré-Colombiaanse tijd weinig verschillen met de afbeeldingen van nu. Een vraag die ook nu nog regelmatig bij mij boven komt: wat voegen wij toe als je deze kunst ziet? Naast het verblijf in Colombia hebben mijn reizen naar Spanje en Griekenland mij gevormd. In Sevilla, een favoriete stad van mij, zag ik onder andere de prachtige fresco’s. Ik ben ook onder de indruk van de grottekeningen van Lascaux en Altamira. Een van de grotten wordt ook wel de Sixtijnse Kapel van de Paleolithische kunst genoemd. De tekeningen die ik daar zag hebben mij, naast de werken van Picasso, geïnspireerd bij het maken van een aantal schilderijen met stieren.’

Werk en emotie

‘Een aantal jaren geleden heb ik een drieluik gemaakt; de nocturnes van Chopin. Een Spaanse kunstenares zag het werk en begon te huilen. Toen ik vroeg waarom ze zo emotioneel werd, vertelde ze dat Chopin deze nocturnes heeft gecomponeerd op Mallorca in een vallei waar precies die kleuren en vormen voorkomen die in dat schilderij zijn verwerkt. Haar familie had een huis op Mallorca en zij kende die vallei heel goed.’ Is dat wat je wil? Dat je werk emotie oproept bij mensen? ‘Nee daar ben ik niet op uit. Het gebeurt wel. Ik heb ooit een kunstwerk gemaakt ‘figuur in de mist’. Met name vrouwen die dit zagen, werden geëmotioneerd door het beeld. Ze zagen hun jeugd voorbijkomen in de figuur, bijna onzichtbaar door de mist.’

Favoriete werken

‘In mijn jeugd ben ik een aantal malen naar het prentenkabinet van het Rijksmuseum in Amsterdam geweest om de tekeningen en etsen van Rembrandt te bekijken. Ik vond het interessant dat Rembrandt in zijn schetsen corrigeerde en dat is zichtbaar; hij liet het zoals het was. Uit een schets lees ik het meest. De eindresultaten van bijvoorbeeld het werk van Picasso vind ik natuurlijk fantastisch, maar die schetsen spreken me het meest aan. Naast Picasso ben ik zeker geïnspireerd door het werk van Francis Bacon en Antoni Tàpies. Als we het hebben over ‘vroeg’ werk dan ben ik diep onder de indruk van het werk van Hans Memling. Hij leefde in de vijftiende eeuw. Zijn werk hangt in vele musea, onder andere in Museum Sint-Janshospitaal in Brugge. Eén werk in het bijzonder bewonder ik. Het is een klein schilderijtje in olieverf op paneel van een vrouw, Sybilla Sambetha, met een voile over haar gezicht. Dat vind ik zo geweldig geschilderd.’ ‘Mijn favoriet van mijn eigen werk is het figuur in de mist. De tweeluiken van de stieren zijn ook goed geslaagd.’

Stieren

Je bent een bewonderaar van Picasso. Hij maakte vele schilderijen van en met stieren. Jij hebt er ook een aantal gemaakt. Voor een daarvan had je een schedel nodig. Herman: ‘Ik heb aan slagerij Bles in Wehl gevraagd of zij er een konden leveren. Een week later kreeg ik een telefoontje: Herman, ik heb er eentje voor je in een vuilniszak zitten, kom ‘m maar halen. Vervolgens heb ik de schedel in de tuin in de grond gestopt. De hond van de buurman ontdekte het en groef ‘m uit tot grote hilariteit van ons. Na anderhalf jaar was ‘ie helemaal schoon en kon ik ‘m gebruiken voor mijn schilderij.’ ‘Ook de grottekeningen van Lascaux en Altamira vormden voor mij inspiratiebronnen voor twee tweeluiken. Ik heb deze doeken eerst geïmpregneerd met epoxy en vervolgens hierop een aantal stieren geschilderd. De man aan wie ik een van de tweeluiken verkocht, vond het schilderij prachtig. Toen zijn vrouw hoorde wat de rode vlekken in de nekken van de stieren betekenden, vond ze dat niet fijn. De werken zijn verbannen naar de kelder.’

Inspiratie

‘Ik heb in de jaren wel ontdekt dat, als ik me heel gelukkig en vrolijk voel, er weinig tot niets uit mijn handen komt. Er is een bepaalde melancholie, een bepaalde triestheid in me nodig om te kunnen werken. Een lange periode heb ik vrouwen met een zekere triestheid geportretteerd. Daarmee wilde ik uitdrukken dat vrouwen, ondanks wetten, nog steeds te maken krijgen met geweld. Zelfs in Nederland. Femicide zou eigenlijk niet voor mogen komen in ons land, terwijl dat helaas wel zo is. Met dit werk stop ik nu. Het is tijd voor nieuwe dingen.’

Nu

‘Mieke en ik zijn nu bezig met het inventariseren, categoriseren en catalogiseren van alles wat ik gemaakt heb en waar het hangt of staat, een complex en tijdrovend werk. Ik heb mijn werken namelijk niet goed gedocumenteerd en zei altijd, ik ben geen archivaris. Veel van mijn werk is de hele wereld overgegaan en niet alles is gefotografeerd, dus de realisatie zal enige tijd kosten. Waarschijnlijk kan ik niet alle werk terugvinden. Als er mensen zijn uit de lezerskring van De Hessencombinatie die werken van mij hebben, zou ik het zeer op prijs stellen als ze contact met mij opnemen. Dan kunnen we het werk opnemen in het overzicht. In deze catalogus staan ook werken die ik nog in depot heb. Het depot met enkele honderden kunstwerken is dit jaar, in het kader van mijn vijftigjarig jubileum als kunstenaar, geopend.’ Wat zou je ter afsluiting van dit interview nog willen zeggen? ‘Wat me de laatste jaren opvalt, met wie ik ook in gesprek ga, of dat nu iemand is bij de stort, in de winkel of zomaar op straat… mensen vertellen me hun levensverhaal. Ik vraag me dan af hoe dat werkt. Ik sta daar blijkbaar voor open. Dat vind ik wel een mooie eigenschap en dit zonder dat ik het zelf besef. Ik sta open voor de wereld of dat nu mensen zijn, de omgeving is, de natuur of de wereldpolitiek.’